Viết cùng AI mà vẫn giữ hồn chữ: Kinh nghiệm của một người cầm bút ba mươi năm

AI có thể giúp viết nhanh, nhưng liệu có giữ được giọng văn thật của chính mình? Trong bài viết này, tôi chia sẻ hành trình học cách sử dụng AI như một người bạn đồng hành, không phải kẻ thay thế.

Jul 12, 2025

Thuở tôi còn học đại học, thầy dạy triết có lần nói: “Cái bút máy là phần kéo dài của trí tuệ người viết. Nhưng nếu anh để nó kéo mình đi, anh sẽ thành cái bóng của chính mình.” Lời ấy, tôi nhớ mãi. Hôm nay, tôi muốn áp dụng nó vào chuyện dùng AI để viết.

AI giúp tôi viết nhanh hơn. Điều đó không thể phủ nhận. Nhưng nếu để nó nghĩ giùm, nói giùm, rồi thở giùm, thì chẳng còn gì là mình nữa. Đó chỉ còn là một vỏ ngoài, lấp lánh mà rỗng.

Câu hỏi thật ra không nằm ở việc có dùng AI hay không. Vấn đề nằm ở cách ta dùng nó. Giống như Epictetus từng nhắc: “không phải sự việc khiến ta khổ, mà là cách ta nhìn vào sự việc ấy.”

1. Gợi ý ý tưởng bằng phương pháp "Brute Force"

Tôi không đợi cảm hứng đến. Ai từng sống với deadline đều hiểu rằng cảm hứng thường đến muộn, và đôi khi là không đến. Nhà văn Anh nổi tiếng Somerset Maugham nói:

“I write only when inspiration strikes.
Fortunately it strikes every morning at nine o'clock sharp.”

("Tôi chỉ viết khi cảm hứng gõ cửa. May mắn, nó luôn gõ mỗi sáng vào lúc 9h đúng.")

Tôi chủ động gọi AI ra làm việc. Nhưng không phải để nó thay tôi nghĩ. Mục tiêu là để tôi có chất liệu mà sàng lọc.

Tôi viết mỗi ngày trên Facebook, mỗi sáng “ban biên tập một người” suy nghĩ hàng chục tựa bài. Chúng tôi chọn lọc, tranh luận, rồi gạn ra được vài cái đáng để lên trang nhà. Dùng AI cũng vậy. Tôi yêu cầu nó tạo ra 50, thậm chí 100 góc nhìn về một chủ đề. Đa số sẽ tầm thường. Nhưng một vài trong đó có thể chạm vào trực giác đã ngủ yên.

Tôi thường kết hợp giữa trực giác và hệ thống. Một bên là cảm xúc bên trong. Một bên là công cụ bên ngoài. AI thuộc về phần sau. Nó không phải linh hồn.

2. Lập dàn bài với khung sườn định trước

Tôi không nhờ AI định hướng bài viết. Tôi đã sống đủ lâu để biết điều mình muốn nói. Tôi có sẵn nhiều mô hình dàn bài được đúc kết qua thời gian viết, học và giảng dạy.

Có lúc tôi chọn dạng liệt kê. Khi khác, tôi dùng cấu trúc Vấn đề – Giải pháp – Kết quả. Có khi lại cần chia khung tư duy theo dạng khung sườn hoặc phân tích theo lớp. Tôi vốn là dân kỹ thuật, có thể viết không hay nhưng nhất định có cấu trúc chặt chẽ, giàn giáo vững chắc.

Mỗi mô hình giống như một bản thiết kế. Khi đã có bản thiết kế trong đầu, tôi chỉ dùng AI để hỗ trợ điền vào từng phần. Kết cấu vẫn là của tôi. Câu chuyện cũng là của tôi.

Người viết giỏi là người kiểm soát được nhịp điệu. Và kiểm soát nhịp điệu không thể giao phó cho máy móc, cho AI.

3. Tra cứu cùng AI, nhưng cũng chất vấn nó

AI có thể đọc nhanh. Nhưng nó không hiểu sâu. Tôi dùng nó như một người trợ lý đọc tài liệu. Không bao giờ xem nó là nguồn chân lý. Lắm khi nó phản chủ ở những chi tiết cỏn con không kiểm tra.

Tôi thường yêu cầu AI chỉ ra những gì nó không nói. Hoặc tự phản biện lại bản thân nó. Sau đó, tôi sẽ đối chiếu lại bằng số liệu thật, bằng ý kiến của chuyên gia, bằng kinh nghiệm bản thân đã từng sống qua.

Tra cứu không chỉ là thu thập thông tin. Đó là một quá trình chất vấn. Và điều này càng cần thiết hơn khi làm việc với một cỗ máy biết nói nhiều nhưng không biết im lặng.

4. Viết nháp bằng AI không phải là gian lận

Tôi từng để AI viết toàn bộ bản nháp đầu tiên cho mình. Có người bảo như vậy là "giả tạo". Nhưng tôi không nghĩ thế.

Ý tưởng là của tôi. Dàn bài là của tôi. Giọng văn cũng là của tôi. AI chỉ viết ra những gì tôi đã chuẩn bị trong đầu. Nó là người đánh máy nhanh hơn, không phải là nhà tư tưởng.

Đó cũng là “quan điểm nghệ thuật sáng tác” trình bày trong bài "Thổi hồn cho con chữ thời đại AI"ở báo Tiền Phong Chủ Nhật số ra ngày 30/3/2025.

Tôi có sẵn một bộ dữ liệu cá nhân gồm giá trị cốt lõi, quan điểm sống, các mẫu chuyện từng trải, cùng với hướng viết định trước. Tôi còn có cả hướng dẫn giọng văn riêng cho nó. Nhờ đó, bài viết được tạo ra vẫn giữ được hơi thở và cảm xúc của tôi.

Trong những bài viết phức tạp hơn, tôi chia nhỏ từng đoạn. Viết từng phần một. Và tôi luôn là người sửa lại để câu chữ mang đậm tính người, không bị nhạt nhòa như thứ văn của máy.

5. Hình ảnh cũng phải mang khí chất của bài viết

Hình ảnh là phần thị giác của văn bản. Nó không thể chọn tùy tiện. Với những nền tảng như Facebook hay LinkedIn, hình chiếm gần hết màn hình đầu tiên. Nó là thứ người đọc thấy trước khi đọc chữ.

Tôi không dùng ảnh miễn phí đại trà. Tôi viết prompt rất kỹ. Sau đó cho vào ChatGPT hat TensortArt để tạo ra hình minh họa. Tôi điều chỉnh đến khi nào hình ảnh và nội dung bài viết "thở cùng một nhịp". Tôi thậm chí còn tạo bộ ảnh fine-tune chính bác Đào để có thể xuất hiện bất cứ đâu trong bất cứ hình dáng, bộ dạng nào.

Một bài viết hay nhưng đi cùng ảnh tầm thường giống như một bài thơ được in trên giấy nhăn nhúm. Không thể cảm.

Lời kết: AI là công cụ, không phải kim chỉ nam

(cho đến thời điểm này, Đào mỗ cần thận trọng vì tương lai có thể khác!)

Nếu như Plato sống vào thời nay, có thể ông sẽ dùng AI. Nhưng chắc chắn ông vẫn là người hỏi câu hỏi, chứ không phải là người chỉ đi tìm câu trả lời sẵn.

AI không phải là điều đáng sợ. Điều đáng sợ là ta dùng nó như một cái gậy chống, rồi quên mất cách đi bằng đôi chân của mình.

Dùng AI để tăng tốc là tốt. Nhưng nếu để nó thay thế tư duy, tiếng nói, và thông điệp sống của ta, thì có viết cũng bằng thừa.

Còn bạn thì sao? Bạn đã dùng AI ở bước nào trong hành trình sáng tạo của mình?
Hãy kể tôi nghe.