Giải quyết vấn đề: năng lực cốt lõi định hình kẻ thắng người thua trong thế kỷ 21
Việc làm chủ một quy trình giải quyết vấn đề không chỉ là lợi thế mà là phương thức để giành lại quyền kiểm soát, biến sự phức tạp thành cơ hội, và tạo ra tác động một cách có chủ đích.
Đây là một trong một loạt bài (series) các bài bàn về giải quyết vấn đề hiệu quả (Bulletproof Problem Solving) do Charles Conn và Rob McLean phát triển tại Mckinsey.
1. Kỹ năng quan trọng nhất trong một thế giới đầy biến động
Chúng ta đang sống trong một kỷ nguyên biến động không ngừng, trong đó tốc độ thay đổi của công nghệ và mô hình kinh doanh diễn ra nhanh đến chóng mặt. Trong bối cảnh AI ngày càng chứng tỏ năng lực của mình, các mô hình đào tạo truyền thống, vốn tập trung vào việc truyền đạt kiến thức tĩnh, đã sụp đổ trước sức ép của thực tại, để lại một khoảng trống năng lực nguy hiểm. Những gì được coi là chuyên môn vững chắc hôm nay có thể trở thành di sản lỗi thời vào ngày mai, khiến lực lượng lao động không được trang bị đủ để đối mặt với những vấn đề ngày càng lớn, phức tạp và mơ hồ.
Vậy, giữa dòng chảy hỗn loạn của sự đổi mới và đột phá, đâu là kỹ năng cốt lõi duy nhất có thể giúp chúng ta không chỉ tồn tại mà còn chiến thắng? Câu trả lời không nằm ở một ngôn ngữ lập trình cụ thể hay một lý thuyết quản trị nhất thời. Lập luận ngày càng được củng cố cho rằng, khả năng xác định một vấn đề, phân tách nó một cách sáng tạo, và làm việc có hệ thống để tìm ra giải pháp đã trở thành kỹ năng thiết yếu nhất của lực lượng lao động trong thế kỷ 21. May mắn thay, có một phương pháp đã được kiểm chứng để mài giũa năng lực tối quan trọng này.
2. Sự trỗi dậy của “tổ chức lấy giải quyết vấn đề làm trọng tâm”
Trong suốt chiều dài lịch sử kinh doanh hiện đại, trọng tâm năng lực của các tổ chức đã liên tục dịch chuyển để thích ứng với môi trường. Những năm 1970 và 1980 được đặc trưng bởi sự tập trung vào việc xây dựng “chiến lược”. Kỷ nguyên này sau đó đã nhường chỗ cho giai đoạn từ những năm 90 trở đi, nơi “thực thi” trở thành kim chỉ nam. Tuy nhiên, trong thế giới ngày nay, một sự thay đổi cơ bản khác đang diễn ra: sự trỗi dậy của kỷ nguyên “giải quyết vấn đề phức tạp”.
Tầm quan trọng chiến lược của sự thay đổi này là rất lớn. Việc chỉ tập trung một cách cứng nhắc vào thực thi không còn đủ khi các công ty phải đối mặt với sự cạnh tranh đột phá từ những ngành công nghiệp hoàn toàn khác và các hệ thống thay đổi với tốc độ chóng mặt. Giả định rằng bạn đã có sẵn một định hướng chiến lược đúng đắn không còn là một điều hiển nhiên. Các tổ chức cần phải trở nên thông minh và linh hoạt hơn để tồn tại.
“As organizations seek to become clever and agile to address this new world, they take on the persona of problem solving organizations—a drive to be working on the right problems, addressing root causes, engaging teams around short duration work plans, and allocating responsibilities and timelines with accountability.”
Nói cách khác, các tổ chức hàng đầu hiện nay không còn chỉ tập trung vào chiến lược hay thực thi, mà phải định hình mình thành những cỗ máy giải quyết vấn đề linh hoạt.
Sự chuyển đổi này đòi hỏi một bộ kỹ năng hoàn toàn mới, nơi tư duy phản biện và khả năng giải quyết các vấn đề không chắc chắn trở thành trung tâm.
3. Sức mạnh song hành: “cơ bắp tinh thần” và “cơ bắp máy móc”
Để đối phó với những thách thức phức tạp của thế kỷ 21, chúng ta cần một sự kết hợp mạnh mẽ giữa hai năng lực cốt lõi: “cơ bắp tinh thần” (tư duy con người) và “cơ bắp máy móc” (trí tuệ nhân tạo và học máy). Đây không phải là hai yếu tố đối nghịch, mà là một cặp song hành cộng sinh, khuếch đại sức mạnh của nhau.
Mối quan hệ này hoạt động một cách hài hòa. “Cơ bắp máy móc” giải phóng con người khỏi gánh nặng của các công việc tính toán lặp đi lặp lại và tăng cường khả năng nhận dạng các mẫu phức tạp trong các bộ dữ liệu khổng lồ. Trong khi đó, “cơ bắp tinh thần” của con người cung cấp những gì máy móc còn thiếu: sự sáng tạo, logic, khả năng suy luận và tư duy phản biện để đặt ra đúng câu hỏi và diễn giải kết quả một cách sâu sắc.
Tầm quan trọng của năng lực này đã được công nhận rộng rãi. Trong báo cáo Future of Jobs Report, Diễn đàn Kinh tế Thế giới (World Economic Forum-WEF) đã xếp kỹ năng giải quyết vấn đề phức tạp ở vị trí số 1 trong danh sách 10 kỹ năng hàng đầu cho các công việc vào năm 2020. Và người ta chỉ có thể giải quyết vấn đề hiệu quả nếu có các kỹ năng nền tảng như tư duy phân tích (Analytical thinking), tư duy sáng tạo *Creative thinking), tư duy hệ thống (System thinking), những kỹ năng hàng đầu theo Future of Jobs Report vào năm 2025. Đây không phải là một dự đoán học thuật; đây là một tín hiệu trực tiếp từ các nhà tuyển dụng toàn cầu về nơi giá trị đang thực sự được tạo ra và tưởng thưởng trong nền kinh tế mới. Tuy nhiên, có một thực tế đáng lo ngại là hệ thống giáo dục hiện tại vẫn chưa đáp ứng đủ nhu cầu, tạo ra một “khoảng trống giáo dục” đáng kể.
4. Giới thiệu “Bulletproof Problem Solving”: phương pháp đã được kiểm chứng từ mckinsey
Để lấp đầy khoảng trống kỹ năng nói trên, phương pháp “Bulletproof Problem Solving” giới thiệu một quy trình bảy bước có hệ thống, được phát triển và mài giũa tại McKinsey & Company. Mặc dù đã được chứng minh hiệu quả trong môi trường kinh doanh khắt khe nhất, phương pháp này cho đến nay vẫn chưa được chia sẻ rộng rãi ra bên ngoài.
Trọng tâm của phương pháp là một bộ bảy câu hỏi cốt lõi và cũng có thể là 7 bài viết trong loạt bài sắp tới, dẫn dắt người giải quyết vấn đề đi từ sự mơ hồ ban đầu đến một giải pháp rõ ràng và thuyết phục:
Làm thế nào để xác định vấn đề một cách chính xác nhằm đáp ứng nhu cầu của người ra quyết định?
Làm thế nào để phân tách các vấn đề và phát triển các giả thuyết để khám phá?
Làm thế nào để ưu tiên những việc cần làm và không cần làm?
Làm thế nào để xây dựng kế hoạch làm việc và phân công các nhiệm vụ phân tích?
Làm thế nào để quyết định việc thu thập dữ kiện và phân tích nhằm giải quyết các vấn đề, đồng thời tránh các thành kiến nhận thức?
Làm thế nào để tổng hợp các kết quả nhằm làm nổi bật những hiểu biết sâu sắc?
Làm thế nào để truyền đạt chúng một cách thuyết phục?
Điều làm cho phương pháp này trở nên mạnh mẽ chính là tính phổ quát của nó. Nó có thể được sử dụng bởi bất kỳ ai, từ các nhà chiến lược doanh nghiệp, nhân viên tổ chức phi lợi nhuận, nhà hoạch định chính sách, đến các cá nhân đang đối mặt với những quyết định quan trọng trong cuộc sống. Sức mạnh của 7 bước này không chỉ nằm ở cấu trúc của chúng, mà còn ở việc chúng được thiết kế để trở thành liều thuốc giải độc trực tiếp cho những thiên kiến và sai lầm hệ thống mà tư duy con người thường mắc phải.
5. Cạm bẫy của trực giác: tại sao một quy trình kỷ luật là bắt buộc
Nhiều người trong chúng ta tự tin vào khả năng giải quyết vấn đề của mình. Tuy nhiên, điểm mấu chốt của việc giải quyết vấn đề hiệu quả là phải thực hiện tất cả các bước một cách đồng bộ. Việc bỏ qua dù chỉ một bước cũng có thể dẫn đến những sai lầm tốn kém. Dưới đây là ba trong số những cạm bẫy phổ biến nhất mà trực giác thường dẫn chúng ta vào:
Tuyên bố vấn đề yếu kém (weak problem statements): Đây là sai lầm khởi đầu phổ biến nhất. Việc lao vào phân tích với một tuyên bố vấn đề mơ hồ và thiếu cụ thể (vi phạm Bước 1) là một công thức chắc chắn cho việc lãng phí hàng giờ làm việc và mang lại những kết quả không đáp ứng được kỳ vọng.
Khẳng định câu trả lời (asserting the answer): Chúng ta thường có xu hướng đưa ra giải pháp dựa trên kinh nghiệm quá khứ. Cách tiếp cận này rất nguy hiểm vì nó dễ bị ảnh hưởng bởi các thành kiến nhận thức, chẳng hạn như thành kiến xác nhận (chỉ tìm kiếm dữ liệu phù hợp với định kiến có sẵn) hoặc thành kiến neo (bị ảnh hưởng bởi những thông tin đầu tiên nhìn thấy).
Thất bại trong việc phân tách vấn đề (failure to disaggregate the problem): Bước đột phá trong việc giải quyết gánh nặng bệnh hen suyễn ở Sydney chỉ xuất hiện khi nhóm nghiên cứu ngừng nhìn vào vấn đề một cách tổng thể và bắt đầu phân tách nó (bỏ qua Bước 2). Khi họ chia vấn đề theo tỷ lệ mắc bệnh và mức độ nghiêm trọng, một sự thật đáng kinh ngạc đã lộ ra: trong khi tỷ lệ mắc bệnh ở Tây Sydney chỉ cao hơn 10% so với Bắc Sydney, thì tỷ lệ tử vong và nhập viện lại cao hơn tới 54–65%. Việc phân tách này đã giúp họ tập trung vào cốt lõi của vấn đề liên quan đến tình trạng kinh tế xã hội và độ che phủ cây xanh và tìm ra giải pháp thực sự.
Việc nhận thức rõ những cạm bẫy chết người này không phải để nản lòng, mà để khẳng định một sự thật không thể chối cãi: chỉ có một khuôn khổ kỷ luật mới có thể bảo vệ chúng ta khỏi chính trực giác của mình và dẫn đường đến những giải pháp thực sự hiệu quả.
6. Vượt lên trên tri thức, hướng tới hành động
Trong thế giới hiện đại, giá trị của một chuyên gia không còn chỉ nằm ở những gì họ biết. Như Andreas Schleicher từ OECD đã chỉ ra: “Thế giới không còn trả công cho mọi người chỉ vì những gì họ biết vì Google biết mọi thứ mà là vì những gì họ có thể làm với những gì họ biết”. Khả năng giải quyết vấn đề chính là trung tâm của năng lực “làm” này.
Trong một thế kỷ không chắc chắn, việc làm chủ một quy trình giải quyết vấn đề không chỉ là lợi thế mà là phương thức để giành lại quyền kiểm soát, biến sự phức tạp thành cơ hội, và tạo ra tác động một cách có chủ đích. Nó giúp chúng ta điều hướng sự mơ hồ, đưa ra những quyết định sáng suốt hơn và tạo ra giá trị bền vững trong công việc cũng như cuộc sống.
Nếu có một quy trình rõ ràng, bạn sẽ áp dụng nó để giải quyết thách thức lớn nhất nào của mình ngay bây giờ?
Bài viết rất hay và sát sườn ạ. Cảm ơn tác giả!